De zwartblauwe rapunzel is zeldzaam en neemt verder af in Nederland. In Noord-Brabant zijn nog maar 15 bloeiende planten gevonden. Om de zwartblauwe rapunzel daar te redden staan in Amsterdam nu honderden planten in een kas die handmatig worden bestoven.
De reddingsactie voor de zwartblauwe rapunzel (Phyteuma spicatum subsp. nigrum) is opgezet door Floron en Science4Nature, in samenwerking met het Brabants Landschap en Staatsbosbeheer.
Uit inventarisatie in 2013 bleek dat de plant in Noord-Brabant achteruit is gegaan en dat er nog slechts vijftien planten over zijn. Deze groeien op vier, ver uit elkaar liggende locaties. Hierdoor is er nauwelijks uitwisseling van zaden of stuifmeel tussen de verschillende populaties mogelijk, en loopt de levensvatbaarheid van de populaties sterk terug. In Nederland komt alleen in Drenthe de zwartblauwe rapunzel nog in grotere getalen voor.
Genetisch versterken
In het herstelplan wordt niet alleen ingezet op verbetering van de standplaats door optimalisatie van het beheer, maar ook op het genetisch versterken van de populaties. De zwartblauwe rapunzel is extra kwetsbaar voor verlies van genetische diversiteit. Met het verdwijnen van planten, gaan ook de genetische varianten verloren die nodig zijn voor een goede kruisbestuiving en zaadproductie.
Een rapunzelplant kan niet zichzelf bestuiven, maar kan ook niet met elke andere plant succesvol kruisbestuiven wanneer deze van dezelfde genetische variant is. In grote populaties met veel genetische diversiteit is dit een goed systeem om inteelt tegen te gaan. Als de populatie echter te klein wordt, staat dit het spontaan herstel vaak in de weg.
Ook als de leefomgeving van de plant is verbeterd. Daarom zijn nakomelingen van de laatste Brabantse zwartblauwe rapunzel in een speciaal programma opgekweekt in de kassen van de Universiteit van Amsterdam, waarbij het gebiedseigen genetisch materiaal behouden blijft.
In de kas doen honderden zwartblauwe rapunzels mee aan een ‘seksorgie’, maar wel één waarbij Science4Nature de regie strak in handen houdt door de bloemen handmatig te bestuiven. (foto’s: Gerard Oostermeijer)
